4 – letnie dziecko płacze, bo strzeliło mniej goli niż tatuś, 5 – latek złości się, bo znów jego pionek w grze trafił na pole oznaczające stratę dwóch kolejek, a jeszcze inny kilkulatek wycofuje się z dalszych prób rysowania, gdyż zauważa, że jego rysunki nie są tak dobre jak innych dzieci itp., itd.
Eric Berne, amerykański psychiatra, uważa, że zwycięzcą zostaje ten, kto w dzieciństwie otrzymał od rodziców naukę: "Jesteś świetny, uda ci się", a gdy coś nie wyszło - wsparcie: "Spróbuj jeszcze raz, inaczej, a następnym razem ci się powiedzie".
Dwulatek czy dziecko trzyletnie ma prawo przeżywać porażkę w emocjonalny i dość gwałtowny sposób ze względu na rozwijającą się w tym wieku potrzebę sprawdzania swoich możliwości, uczenia się samodzielności. Zatem jego frustracja gdy coś mu nie wychodzi jest przeżywana intensywnie. Co możemy wtedy zrobić, aby pomóc dziecku uporać się z uczuciem złości, która je ogarnia? Postarajmy się go uspokoić, nazywając jego uczucia – „Widzę, że bardzo się rozzłościłaś, że Ci się nie udało, prawda?” Nie pomagajmy mu też od razu w wykonaniu zadania, które doprowadziło go do łez, tylko spokojnie doradźmy co możemy zrobić w tej sytuacji, np. „może spróbujesz jeszcze raz wybudować tę wieżę, ale użyjesz tym razem mniej klocków” lub „czy chciałbyś zbudować tę wieżę trochę inaczej, np. z tych większych klocków?
W wieku czterech, pięciu lat nasze pociechy zaczynają się interesować grami zespołowymi i planszowymi. Jednym dzieciom gry takie sprawiają przyjemność, odczuwają radość z wygranej, ale i w obliczu porażki potrafią nie zniechęcać się i mają motywację by próbować dalej. Jednak są i takie dzieci, które z wygranej nie potrafią się aż tak mocno cieszyć, podczas gdy porażka jest przeżyciem nie do zniesienia.
Bardzo trudno porażkę przyjąć maluchom nadmiernie pobudliwym, ekspresyjnym, impulsywnym. Tak samo jak radość czy zaskoczenie, również porażkę przeżywają i wyrażają bardzo mocno. Wynika to z ich żywiołowego temperamentu. Dobrze już od najmłodszych lat uczyć dziecko przegrywać – ta umiejętność z pewnością zaprocentuje w przyszłości.
O czym powinniśmy pamiętać ucząc przegrywania?
-
Początkowo starajmy się umiejętnie „przegrać”, tak, aby dziecko złapało bakcyla współzawodnictwa.
-
Kiedy dziecko przegra (musi być ten pierwszy raz), przytulmy je, proponując kolejną grę, w której będzie się miało okazję odegrać.
-
Daj dobry przykład - gdy Ty przegrywasz, pogratuluj wygranej zwycięzcy. Uściśnij rękę, pochwal.
-
Przypominaj o wcześniejszych zwycięstwach dziecka, tłumacząc krótko, iż raz się wygrywa, a raz przegrywa i jest to całkowicie naturalne.
-
Czasem zastosujmy jakieś ułatwienia, np. pozwólmy jeszcze raz rzucić kostką, jednak informując przy tym, iż inni uczestnicy gry też raz będą mogli skorzystać z takiego przywileju.
-
Nie można ułatwiać w nieskończoność, gdyż dziecko zamiast uczyć się nowych umiejętności, uczy się oszukiwania i manipulacji swoją bezradnością.
-
Informuj o regułach gry i o tym, że trzeba ich przestrzegać, a wygrana zdobyta w sposób nieuczciwy nie jest prawdziwa.
-
Doceniajmy starania dziecka, włożony wysiłek, a nie tylko efekt końcowy. Nigdy nie wyśmiewajmy i nie krytykujmy, jeśli dziecko próbuje coś zrobić i mu nie wychodzi (przecież to takie proste!). Służmy wówczas dobrą radą i wsparciem, np. "to była dobra próba", "widziałem jak się starałeś, dlatego wierzę, że już niedługo będziesz wygrywał".
-
Nie porównujmy dziecka do starszego brata, siostry czy innego dziecka, bo to tylko zaostrzy rywalizację, a nie pomoże zrozumieć własnych emocji.
-
Nie unikajmy okazji do stawiania czoła porażkom (czy to w grach, czy w zabawach z rówieśnikami) byleby tylko dziecko znów nie płakało - taka strategia nie uczy radzenia sobie w trudnych emocjonalnie sytuacjach.
-
Podkreślaj prawdziwy cel, któremu służy gra, czyli dobra zabawa, trenowanie swoich umiejętności, współpraca. Zamiast powiedzieć: "Wygrałeś”, zapytaj „Dobrze się bawiłeś?".
-
Jeśli dziecko chce zakończyć grę przed czasem, bo mu nie idzie, zachęcaj go do wytrwałości i powiedz, że tylko trening czyni mistrza.
-
Nie zabraniaj okazywania negatywnych uczuć, ponieważ tłumienie złości może dać jej ujście w postaci agresji. Dziecko powinno wiedzieć, że akceptujesz je wraz z jego złością. Musi czuć, że może na Ciebie liczyć, zwłaszcza gdy jest mu źle.
-
Reaguj zdecydowanie jeśli dziecko niszczy planszę do gry, rzuca pionkami i zachowuje się agresywnie wobec innych. Zakaż mu tego i powiedz, że jeśli tak postępuje, nie możesz już z nim grać.
-
Pamiętaj, że to Ty, jako rodzic jesteś dla dziecka wzorem i Twój sposób przeżywania jest dla dziecka tym, który ono naśladuje. Przyjrzyj się, jak ty reagujesz na swoje sukcesy i porażki, jakich słów używasz komentując różne momenty z życia, gdy ktoś wygrywa lub przegrywa.
Nauka wygrywania i przegrywania jest bardzo ważnym elementem w kształtowaniu obrazu siebie. Dziecko kształtuje obraz siebie stopniowo przez sukcesy i porażki. Czym wcześniej zaczniemy uczyć dzieci radzenia sobie z wygraną i przegraną, tym lepiej dla nich. Mają szansę wyrosnąć na ludzi pewnych siebie, z adekwatnym poczuciem własnej wartości i przede wszystkim szczęśliwych, niezależnie od tego, czy będą przeżywali sukcesy czy porażki.
Autor: Marta Cygan, psycholog, zespół Akademii Zdrowego Przedszkolaka